Hacettepe Üniversitesi’nde Pandemi koşullarından dolayı 2020-2021 Güz dönemi ön lisans ve lisans dersleri evdekal.hacettepe.edu.tr adresinde kurulan Moodle öğretme platformu tabanlı Öğretim Yönetim Sistemi üzerinden yürütülmüştür. Bu sistemin arka planında yüzlerce tablodan oluşan bir veri tabanı bulunmaktadır. Bu araştırma kapsamında, sistem üzerinde tutulan log kayıtlarını içeren veriler, kullanıcıların kişisel bilgilerinden arındırılmış olarak Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı’ndan temin edilmiştir. Analizler kapsamında, öğrencilerin Moodle ortamında gerçekleştirdiği her bir tıklamanın zaman damgalı olarak kayıt edildiği mdl_logstore_standard_log isimli tablo kullanılmıştır. Bu tabloda, öğrencilerin Moodle sisteminde yaptığı her türlü tıklama işlemi (sınava girme, ödev gönderme, ders sayfasına bakma vb.) tarih ve saat verisi ile birlikte kayıt edilmektedir. Bu kayıtların tutulduğu tablonun yapısı Tablo 1’de sunulmuştur. Burada tutulan kayıtlar tıklama seviyesindedir. Öğrencilerin Moodle’a giriş yapması, dersi görüntülemesi, ders içerisindeki ödev, forum vb. aktiviteleri görüntülemesi, bir tartışmaya cevap yazması, ödevini göndermesi, bir sınava girmesi, sınavdan bir not alması, vb. etkileşimlerin tamamı zaman damgalı olarak bu tabloda kayıt edilmektedir.

Tablo 1. Öğretim Yönetim Sistemi log verisi içeriği

2020-2021 Güz dönemi boyunca haftalık 250 ila 750 bin kayıt arasında değişen bu kayıtlar toplamda yaklaşık 5 milyon satırlık bir veriye karşılık gelmektedir. Veri, 14 haftalık ders sürecini ve sonrasındaki iki haftalık final dönemindeki öğrenci etkileşimlerini kapsamaktadır. Etkileşimlerin haftalar içinde değişimi Şekil 1’de verilmiştir.

Şekil.1 Sistemde kayıt edilen haftalık log büyüklüğü

Hacettepe Üniversitesi’nde öğretim 3 ayrı düzeyde (ön lisans, lisans, lisansüstü), 500 farklı programda, her dönem açılan 8.000’den fazla dersle ve bu derslere kaydolan 50.000’den fazla öğrenci ile yürütülmektedir. Üniversitenin öğretim alanları temel olarak Tıp ve Sağlık Bilimleri, Fen ve Mühendislik Bilimleri ve Sosyal ve Beşeri Bilimler olmak üzere üç temel alanda gruplanmaktadır. Bu üç temel alanda aktif olarak faaliyet gösteren 15 fakülte, 15 enstitü, 1 konservatuvar, 4 meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Bunlara ek olarak, Yabancı Diller Yüksekokulu yabancı dil öğretim süreçlerini yürütmektedir. Hacettepe Üniversitesinin her bir temel alanın içerdiği fakülte, enstitü ve yüksekokullar ile bunların öğretim süreçlerini yürüttüğü düzeyler Tablo 2’de listelenmektedir.

Tablo 2. Hacettepe Üniversitesi’nin temel öğretim alanları ve düzeyleri

Elde edilen Öğretim Yönetim Sistemi verisi verilen birimler ve üniversitenin temel öğretim alanları ışığında organize edilmiştir. Burada, bu temel alan gruplamalarının dışında bırakılan ancak veride yer alan UNİ 101 Dersi, Araştırma Merkezleri ve Seçmeli Dersler Birimi tarafından açılan dersler, “Diğer” kategorisi altında gruplanarak incelenmiştir.

Tablo 3, verinin temel öğretim alanları düzeyinde temel göstergelerini özetlemektedir. Birimler bazında aynı göstergeler bu raporun ekinde (bkz. Ek) sunulmaktadır. Veri toplamda 192 programa ait 6.513 dersten oluşmaktadır. Bu dersler kayıtlı 8.336 eğitmen tarafından 276.401 öğrenciye yönelik olarak yürütülmüştür. 52.856.143 adet aktiviteden oluşmaktadır. Bu toplam; öğrencilerin sisteme giriş yapması, dersi görüntülemesi, ders içerisindeki ödev, forum vb. aktiviteleri görüntülemesi, bir tartışmaya cevap yazması, ödevini göndermesi, bir sınava girmesi, sınavdan bir not alması, vb. bütün aktivitelerini tıklama seviyesinde bulundurmaktadır. Toplam değerlere bakıldığında en fazla ders ve aktivite Sosyal ve Beşeri Bilimler temel alanına aittir.

Tablo 3. 2020-2021 Güz dönemi temel alanlar bazında temel göstergeler

Aktiviteler temel olarak iki grupta incelenebilir: eğitmen aktiviteleri (öğretme) ve öğrenci aktiviteleri (öğrenme). Öğretim Yönetim Sistemi verilerinin %90’dan fazlası öğrenci aktivitesinden oluşmaktadır. Temel alanlara göre aktivitelerin dağılımı Tablo 4’te verilmiştir. Genel itibariyle, her temel alanda verinin %94 civarındaki kısmı öğrenci aktivitesinden oluşmaktadır. Yalnızca Diğer kategorisinde bu oran %98 seviyelerindedir. Bu oranın yüksekliğine Diğer kategorisinde yer alan UNİ101 dersinin etkisi oldukça büyüktür.

Tablo 4. Temel alanlar bazında aktivitelerin dağılımı

Veri temel alanların yanı sıra ders tipleri bazında da ele alınmıştır. Burada iki temel ayrım söz konusudur: Zorunlu/Seçmeli dersler ve Teorik/Pratik dersler. Tablo 5’te aktivitelerin ders tipleri bazında dağılımları verilmiştir. Ele alınan ders kümesinde derslerin %35.62’di Zorunlu, % 64.38’i Seçmeli derslerden oluşmaktadır. Diğer taraftan, Teorik dersler Öğretim Yönetim Sistemi üzerinden yürütülen derslerin %97.47’sini oluşturmaktadır. Bütün ders tiplerinde aktivitelerin çoğunluğu öğrenci aktivitesidir.

Tablo 5. Ders tipleri bazında aktivitelerin dağılımı

Bir sonraki bölümde, eğitmen, öğrenci ve toplam aktivite sayılarının çeşitli göstergeler açısından değerlendirilmesi sunulmaktadır.

İlk olarak, toplam aktivite sayısının ders, öğrenci ve eğitmen başına durumu, temel alanlar bazında irdelenmektedir. Şekil 2, her bir temel alan için ders başına ve öğrenci başına toplam aktivite sayılarını sunmaktadır. Toplam aktivite sayısının açılan derse oranında Tıp ve Sağlık Bilimleri temel alanı başı çekmektedir. Bu alanı, Fen ve Mühendislik Bilimleri temel alanı izlemektedir. Sosyal ve Beşeri Bilimler alanı toplam aktivite sayısında başı çekse de, bu sayı açılan ders sayısına oranlandığında diğer alanlara kıyasla düşük bir aktivite sayısı gözlenmektedir. Öğrenci başına toplam aktivite oranında Fen ve Mühendislik Bilimleri alanının en yüksek orana ulaştığı görülmektedir.

Şekil.2 Toplam aktivitenin temel alanlar bazında dağılımı

Bahsedildiği üzere, veride öğrenci ve eğitmen aktivitelerini ayrı ayrı ele almak mümkündür. Şekil 3’te her bir temel alan için öğrenci aktivitelerinin kayıtlı öğrenci sayılarına; eğitmen aktivitelerinin de kayıtlı eğitmen sayılarına oranları karşılaştırmalı olarak sunulmaktadır. Hem öğrenci başına hem de eğitmen başına aktivite sayılarında başı Fen ve Mühendislik Bilimleri temel alanı çekmektedir. Özellikle, eğitmen aktivitesi sayısının kayıtlı eğitmen sayısına oranında Fen ve Mühendislik Bilimleri alanının diğer alanlara göre oldukça yüksek bir değere ulaştığı gözlenmektedir.

Şekil.3 Öğrenci ve eğitmen aktivitelerinin temel alanlar bazında dağılımları

İkinci olarak, toplam aktivite sayısının ders, öğrenci ve eğitmen başına durumu, ders tipleri bazında incelenmiştir. Şekil 4, her bir ders tipi için ders başına ve öğrenci başına toplam aktivite sayılarını sunmaktadır. Hem toplam aktivite sayısının açılan derse oranında (ders başına toplam aktivite), hem de öğrenci başına toplam aktivite oranlarında Seçmeli dersler ile Zorunlu dersler yakın değerlere erişmiştir. Diğer bir ayrım olan Teorik / Pratik dersler ayrımında ise ders başına toplam aktivite değeri Teorik dersler için Pratik derslere göre oldukça yüksektir. Öğrenci başına toplam aktivite oranında da Teorik dersler Pratik derslere göre daha yüksek bir değere erişmiştir.

Şekil.4 Toplam aktivitenin ders tipleri bazında dağılımı

Burada da, öğrenci ve eğitmen aktivitelerini ayrı ayrı ele almak mümkündür. Şekil 5’te her bir ders tipi için öğrenci aktivitelerinin kayıtlı öğrenci sayılarına; eğitmen aktivitelerinin de kayıtlı eğitmen sayılarına oranları karşılaştırmalı olarak sunulmaktadır. Öğrenci başına aktivite sayısında Zorunlu ve Seçmeli derler arasında önemli bir fark bulunmamaktadır. Eğitmen başına aktivite sayısında ise Seçmeli dersler Zorunlu derslere göre daha yüksek bir değere sahiptir. Eğitmen başına aktivite de Torik dersler ile Pratik dersler arasında oldukça yüksek bir fark gözlenmektedir.

Şekil.5 Öğrenci ve eğitmen aktivitelerinin ders tipleri bazında dağılımı

2020-2021 Güz dönemi Öğretim Yönetim Sistemi verisi 6 ayrı türde etkinlik ve bu türler için aktivite sayılarını içermektedir. Etkinlik türleri ve bu türlere yönelik Moodle modüllerinin kapsamı aşağıda açıklanmaktadır:

1. Quiz (sınav): Eğitmenin çoktan seçmeli, eşleşen, kısa cevaplı ve sayısal olmak üzere çeşitli türden sorular içeren sınav veya mini testler hazırlamasına olanak tanır.

2. Ödev: Eğitmenin görevleri iletmesini, işi toplamasını ve notlar ve geribildirim sağlamasına olanak tanır.

3. Kaynak: Eğitmenin bir ders kaynağı olarak bir dosya sağlamasına olanak tanır. Ders materyalini paylaşmak için kullanılır.

4. Forum: Katılımcılar tarafından tartışma sürdürülmesine olanak tanır. Öğrencilerin birbirlerini tanıması, ders duyuruları, ders içeriğini tartışmak, yüz yüze oturumda daha önce gündeme getirilen bir sorunu çevrimiçi olarak sürdürmek gibi amaçlar için kullanılmaktadır.

5. URL: Eğitmenin bir ders kaynağı olarak bir web bağlantısı sağlamasına olanak tanır.

6. Sayfa: Sayfa modülü, eğitmenin metin editörü kullanarak bir web sayfası kaynağı oluşturmasını sağlar. Bir sayfada metin, resim, ses, video, web bağlantıları ve gömülü kod, örneğin Google haritaları görüntülenebilir. Bir dersin şartlarını ve koşullarını veya dersin özetini sunmak veya bazı açıklayıcı metinlerle birlikte birkaç video veya ses dosyasını karıştırmak için kullanılabilir.

Tablo 6, açıklanan aktivite türlerinin her bir temel alanda ders başına sayılarını göstermektedir. Burada yaratılan etkinliğin sayısı ele alınmaktadır. Örneğin, Tıp ve Sağlık Bilimleri temel alanında ders başına 1.36 ödev etkinliği gerçekleşmiştir. Genel olarak, ders başına en yaygın etkinlik Kaynak paylaşımı etkinliğidir. URL paylaşımının da yaygın kullanılan bir etkinlik olduğu göze çarpmaktadır. Sosyal ve Beşeri Bilimler temel alanında Kaynak paylaşımından sonra en yaygın kullanılan etkinlik Ödev etkinliğidir. Diğer kategorisinde yer alan derslerde Kaynak etkinliğinden sonra en yaygın kullanılan etkinlik olarak Sayfa etkinliği olarak yer almaktadır. Quiz (sınav) etkinliğinin Tıp ve Sağlık Bilimleri ve Fen ve Mühendislik Bilimleri alanlarında Sosyal ve Beşeri Bilimler alanına oranla daha yaygın kullanıldığı tespit edilmiştir.

Tablo 6. Temel alanlar bazında ders başına etkinlik türleri

Tablo 7, aktivite türlerinin her bir ders tipinde (Zorunlu/Seçmeli ve Teorik/Pratik) ders başına sayılarını göstermektedir. Burada da, ders başına en yaygın etkinlik Kaynak paylaşımı etkinliği olarak gözlenmektedir. Zorunlu derslerde, Kaynak paylaşımından sonra en yaygın kullanılan etkinlikler URL ve Ödev etkinlikleridir. Seçmeli derslerde ise Kaynak paylaşımı dışındaki etkinliklerin ders başına kullanımının Zorunlu derslere oranla oldukça düşük olduğu göze çarpmaktadır. Quiz (sınav) etkinliğinin Zorunlu derslerde Seçmeli derslere oranla daha yaygın kullanıldığı tespit edilmiştir. Hem Teorik hem de Pratik derslerde de Kaynak paylaşımından sonra en yaygın kullanılan etkinlikler URL ve Ödev etkinlikleridir.

Tablo 7. Ders tipleri bazında ders başına etkinlik türleri

Her bir temel alanda gerçekleşen aktivitelerin etkinlik türlerine göre dağılımı Şekil 6’da görselleştirilmiştir. Tıp ve Sağlık Bilimleri ile Fen ve Mühendislik Bilimleri alanlarında en yoğun aktivite Quiz etkinliği kapsamında gerçekleşirken, Sosyal ve Beşeri Bilimler alanında ise Ödev etkinliği kapsamında gerçekleşmektedir. Diğer kategorisinde en yoğun aktivite Sayfa etkinliği kapsamında gözlenmektedir.

Şekil.6 Temel alanlar bazında Aktivite sayılarının etkinlik türlerine dağılımı

Her bir ders tipinde gerçekleşen aktivitelerin etkinlik türlerine göre dağılımı Şekil 7’de verilmektedir. Zorunlu ve Seçmeli derslerde en yoğun aktivite Quiz etkinliği kapsamında gerçekleşmiştir. Seçmeli derslerde Ödev etkinliğinin yoğunluğu Quiz etkinliğine yakın seyretmektedir. Teorik derslerde de en yoğun aktivite Quiz etkinliği kapsamında gerçekleşirken Pratik derslerde yoğunluk ağırlıkla Ödev etkinliğindedir.

Şekil.7 Ders tipleri bazında aktivite sayılarının etkinlik türlerine dağılımı

Öğretim Yönetim Sistemi’nde yer alan aktiviteler dört farklı çeşitte de ele alınabilir: Görüntüleme, Oluşturma, Güncelleme ve Silme. En yoğun aktivite çeşidi, hem eğitmen hem de öğrenci açısından Görüntüleme aktivitesidir. Tablo 8 aktivite çeşitlerinin öğrenci ve eğitmen başına sayılarını temel alanlar bazında sunmaktadır.

Tablo 8. Öğrenci ve eğitmen başına aktivite çeşitleri

Bekleneceği üzere, Oluşturma ve Güncelleme aktiviteleri çoğunlukla eğitmenler tarafından gerçekleştirilmektedir. Şekil 8’de eğitmenlerin aktivite çeşitlerinin, toplam aktivite sayıları içerisindeki oranları görselleştirilmektedir. Bütün temel alanlarda, Oluşturma aktivitesinin yanı sıra güncelleme aktivitesinin yoğunlukla gerçekleştirildiği gözlenmektedir. Silme aktivitesinin ağırlığı tüm alanlar için oldukça küçüktür.

Şekil.8 Temel alanlar bazında eğitmen aktivite çeşitliliğinin dağılımı

Şekil 9, eğitmenlerin aktivite çeşitlerinin, toplam aktivite sayıları içerisindeki oranlarını ders tipleri bazında ele almaktadır. Burada da, Görüntüleme aktivitesini Güncelleme ve Oluşturma aktiviteleri izlemektedir.

Şekil.9 Ders tipleri bazında eğitmen aktivite çeşitliliğinin dağılımı


EK. 2020-2021 Güz dönemi birimler bazında temel göstergeler